Hokand Hanlığı'nın Meşruiyet Dayanakları Bağlamında Tüzükat ya da Vakıat-ı Emir Timur

2013 yılında transkripsiyonlu metin, Türkiye Türkçesine aktarım ve dil bilgisi incelemesiyle tarafımızca Türk dili alanında doktora tezi olarak sunulan Vakı’at-ı Emir Timur adlı eser, literatürde Tüzükat-ı Timuri, Mülfuzat-ı Vakıat-ı Sahib-kıran gibi farklı isimler altında geçen Farsça Tüzükat’ın tercümesidir. 1836 Hatıf tarafından Farsçadan Çağatay tercüme edilip Hokand Hanı Muhammed Ali Han’a sunulmuştur. İlk Hindistan coğrafyasında ortaya çıkan bizzat yazıldığı iddiasında olan 1637’de Ebu Talib Hüseyni et-Türbeti Türkçe orijinalinden Farsçaya edilerek Baburlu İmparatoru Şah Cihan’a Cihan, Afzal Buhari bir saray katibini, eseri Yezdi’nin Zafername’si ile uyumlu hale getirmesi için görevlendirmiştir. 1783 ise, William Davy İngilizceye yayımlanan Tüzükat, tüm dünyaya otobiyografisi sunulmuş olmaktadır. 18-20. yüzyıllar arasında yapılan Fransızca tekrar İngilizce tercümeleri, Hindistan’da Urdu diline, Türkistan hanlıklarında yapılmış tercümeleri genişletilip değiştirilerek popüler tarihi roman şeklinde sunumları bazıları orijinal kabul kucaklanırken, üzerinde çalışan çalışmalarını bilimsel zeminde yürütmeye çalışan, çoğunluğu akademisyen grup ya yok sayılmış da Babur Şah’ın hatıratı taklit yazılmış sahte vakıat değerlendirilmiştir. Tüzükat’ın, çıkışından yaklaşık iki yüz yıl sonra, Fergana bölgesinde yine hükümdarına, bu kez Türkçeye sunulması devlet söyleminde gören propaganda kültünün meşruiyet dayanağı kullanımını göstermektedir. Bu çalışmada, 1709 Buhara Hanlığından ayrılarak hükümet kuran Hanedanlığının hanlık göstermesinde, Orta Asya’da hüküm süren “hükümdar olmak Cengiz Han soyundan gelme” geleneğini ihlal ederek şecereler tesis etme yoluyla nasıl kendi söylevlerini oluşturduğu konusuna değinilecektir.